Giữa không gian tĩnh lặng của một sân golf hiện đại, có một hang đá âm u lưu giữ những ký ức hào hùng. Người dân xứ Mường - Hòa Bình gọi đó là Hang Nhà báo, nơi từng được chọn làm căn cứ in ấn, giữ mạch thông tin cách mạng giữa thời chiến. Tháng Sáu, về đây không chỉ để tưởng niệm, mà còn để lắng nghe những câu chuyện nghề báo từ chính chứng nhân năm ấy.

Gặp người “gác” ký ức

Cách Thủ đô Hà Nội chỉ vài chục cây số, di tích Hang Nhà báo nằm trong khuôn viên của sân Golf Phượng Hoàng, thuộc địa phận xóm Rổng Vòng, xã Lâm Sơn, huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình. Từ cổng chính sân golf, chiếc xe bon bon chạy trên con đường nhựa, giữa mênh mang đồng cỏ. Đi sâu vào khoảng hơn 1 cây số, Hang Nhà báo tọa giữa trung tâm sân golf, dưới chân núi đá vôi sừng sững. Theo người dân địa phương, trước đây tại vị trí của Hang Nhà báo có địa hình hiểm trở, có suối sâu, việc đi lại khá trắc trở. Nhưng đó là yếu tố quan trọng để đảm bảo an toàn trước sự càn quét của kẻ địch.

Ngày nay, di tích vẫn được bảo vệ khá nguyên vẹn. Không còn là hình ảnh cây cối rậm rạp như lời kể của người dân xóm Rổng Vòng, trước mặt Hang Nhà báo hiện là sân golf xanh mướt cỏ. Phía trên vách đá trước cửa hang là tấm biển “Cơ sở A2, Báo Nhân Dân”, với những thông tin khái quát về di tích này. Nội dung, nơi đây khi cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước bước vào giai đoạn ác liệt (1965 - 1972), được sự đồng ý của Trung ương Đảng, Ban Biên tập Báo Nhân Dân chỉ đạo xây dựng tòa soạn và xưởng in dự phòng (cơ sở A2). Cơ sở này gồm 2 nơi, đó là Khu toà soạn có vị trí cạnh Hang Hổ. Còn Hang Nhà báo (tên do người dân địa phương đặt) là nơi đặt nhà in.

Ông Phạm Anh Quý, Phó Chủ tịch UBND xã Lâm Sơn chia sẻ: Theo sử sách ghi, trung tâm Hang Nhà báo đặt hai máy in, phía trong để máy phát điện, vật tư in. Còn phía bên ngoài cửa hang có lò đúc chữ, kho chứa giấy, buồng phóng và biên tập ảnh, nhà sắp chữ và khu hậu cần. Hiện vẫn còn dấu tích nền bê tông đặt máy in và dòng chữ khắc trên nhũ đá “Chống Mỹ cứu nước 65 - 72”, do một công nhân Nhà máy in Báo Nhân Dân Hà Nội khắc.

Còn khu tòa soạn cạnh Hang Hổ, cách Hang Nhà báo khoảng 1 cây số. Nơi đây có nhiều dãy nhà tre lợp mái tranh làm nơi ở và làm việc cho phóng viên, tổ thông tin. Tổ thông tin có nhiệm vụ đảm bảo thông tin với trung ương trong trường hợp cơ sở chính ở Hà Nội bị máy bay Mỹ ném bom không thể hoạt động. Đáng chú ý, trong số bốn người được chọn làm nhiệm vụ bảo vệ, có ông Nguyễn Văn Đậu và Nguyễn Quang Chinh đều là người địa phương.

“Hiện nay còn bác Đậu, nhưng sức khỏe của bác mấy năm nay yếu lắm, không biết có tiếp chuyện các nhà báo được không”, Phó Chủ tịch UBND xã Lâm Sơn thông tin. Rất may, chúng tôi vẫn có cơ hội được tiếp chuyện với người còn lại duy nhất trong số bốn người bảo vệ Hang Nhà báo ngày ấy. Ông Nguyễn Văn Đậu, năm nay bước sang tuổi 80. Năm năm trở lại đây, sức khỏe của ông đã suy giảm nhiều do căn bệnh liên quan đến xương khớp hành hạ. “Ông ấy mới ngồi dậy được mấy hôm nay thôi, gần tháng nay toàn nằm một chỗ”, vợ của ông chia sẻ.

Sức khỏe không tốt nhưng ông Đậu vẫn rất sẵn lòng chia sẻ về những ngày tham gia làm nhiệm vụ bảo vệ di tích Hang Nhà báo. Ông kể, hồi ấy, chủ trương là chọn hai cán bộ trong cơ quan báo và hai người dân địa phương để bảo vệ nơi đặt máy móc, thiết bị in ấn báo. Trong đó có các đồng chí Võ Văn Cát, Trần Chước từ Hà Nội, còn ông và ông Nguyễn Quang Chinh là người địa phương. “Lúc đó chúng tôi là thanh niên mới 20 - 21 tuổi nên khá nhanh nhẹn, lại thông thuộc địa hình, biết hết người lạ, người quen nên được giao nhiệm vụ. Đó là niềm tự hào của bản thân tôi”, ông Đậu chia sẻ.

Theo ông Đậu, năm 1965, máy in Trung Quốc được chuyển về ba hang liền nhau. Hệ thống in ấn thời ấy rất đồ sộ. Vận hành một tờ báo cần tới hơn 300 người, chia thành nhiều tổ: Viết bài, sửa ảnh, sửa bài, morát, đúc khuôn, in ấn, tổ điện… Mỗi đợt, từ Hà Nội có khoảng 50-60 người về cơ sở A2 chạy thử máy trong 2-3 ngày để đảm bảo tính sẵn sàng. “Tuy chưa chính thức in báo Nhân Dân nhưng cơ sở 2 đã chuẩn bị các điều kiện để sẵn sàng in báo nếu như cơ sở 1 bị máy bay địch bắn phá không hoạt động được. Trong năm 1972, đợt 12 ngày đêm máy bay B-52 đánh phá Hà Nội, lực lượng tòa soạn lên nơi sơ tán khá đông”, ông Đậu cho biết thêm.

Địa chỉ đỏ của người làm báo

Trải qua 60 năm, mảnh đất xứ Mường ngày càng thay da đổi thịt. Còn di tích Hang Nhà báo vẫn còn vẹn nguyên những giá trị lịch sử. Năm 2019, Hang Nhà báo được UBND tỉnh Hòa Bình xếp hạng là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh. Không chỉ là địa chỉ đỏ của người làm báo, di tích này còn là niềm tự hào của những người con ở xứ Mường - Hòa Bình. Chị Phương, nhân viên phục vụ tại sân golf Phượng Hoàng đã trên 10 năm. Chị là người con của Hòa Bình, là người đã dẫn chúng tôi đi thăm di tích Hang Nhà báo. Trên đường đi, chị Phương chia sẻ: “Nhiều người chơi golf lần đầu đến đây rất bất ngờ. Họ không nghĩ giữa một khu nghỉ dưỡng lại có di tích lịch sử như thế. Bản thân tôi là người con của Hòa Bình cảm thấy rất tự hào khi quê hương mình từng đóng góp thầm lặng như vậy cho kháng chiến”.

Dưới lớp rêu phong và thời gian, cửa hang vẫn nguyên nét thâm u, sâu hút. Một vài hốc đá còn in dấu tích từng được khoan để lắp giá đỡ máy móc. “Không khó để hình dung nơi đây đã từng sẵn sàng để trở thành trái tim thầm lặng của thông tin cách mạng. Nơi có những người làm báo, dù không mang quân hàm cũng sát cánh cùng đất nước bằng những dòng chữ dẻo bền như đạn pháo”, chia sẻ của chị Thu Hằng, phóng viên Báo Hòa Bình đã nói thay lời thế hệ những người làm báo trẻ khi đến thăm địa chỉ đỏ này.

Ông Phạm Anh Quý, Phó Chủ tịch UBND xã Lâm Sơn, khẳng định: “Mặc dù nằm trong khuôn viên của dự án, Hang Nhà báo vẫn là di tích được xếp hạng cấp tỉnh. Xã cùng huyện luôn xác định đây là di tích cần được bảo vệ, gìn giữ và phát huy giá trị”.

Giữa thời bình, người làm báo hôm nay có thể thao tác trên máy tính hiện đại, đưa tin trực tuyến trong tích tắc. Nhưng để có được hành trình báo chí hiện đại ấy là cả một quá khứ chồng chất hy sinh, vượt lên hoàn cảnh khắc nghiệt. Và Hang Nhà báo, giữa núi rừng Lâm Sơn của xứ Mường Hòa Bình, chính là chứng nhân cho sự kiên định ấy.

https://laodong.vn/thoi-su/tim-ve-dia-chi-do-cua-nguoi-lam-bao-tren-xu-muong-1526557.ldo

BÀI VÀ ẢNH: BÌNH KHANG - ĐẶNG TÌNH